Ο ιταλικός ΑΠ για τη διανυκτέρευση βρεφών

Ο διαζευγμένος πατέρας δεν μπορεί να διανυκτερεύει με τα παιδιά κάτω των τριών ετών την Ιταλία, έκρινε ο Ιταλικός Άρειος Πάγος.

Άρθρο του Παιδίατρου Vittorio Vezzetti

Δημοσιεύθηκε στο εγκυρότερο νομικό περιοδικό της Ιταλίας

Δείτε το πρωτότυπο ΕΔΩ

Γνωρίζουμε τον Βιττόριο Βεζέτι από το βιβλίο του “Εις το όνομα των παιδιών“. Το πρόσφατο άρθρο του όμως δημοσιεύθηκε σε νομικό περιοδικό. Δείτε τη μετάφραση :

Πρόσφατη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ιταλίας έκρινε ότι η ευημερία ενός ανήλικου παιδιού μπορεί αποβαίνει «σε βάρος» της ευημερίας ενός από τους γονείς και των συμφερόντων τους (!). Ειδικότερα, έκρινε ότι ένα παιδί δεν μπορεί να διανυκτερεύει με τον διαζευγμένο πατέρα του μέχρι την ηλικία των τριών ετών. Τίθεται τα ερωτήματα αν αυτό είναι προς το συμφέρον του παιδιού, αν μπορεί πράγματι να εφαρμοστεί δεδομένου ότι πολλές γυναίκες (γιατροί, νοσηλεύτριες, εργαζόμενες κ.λπ.) εργάζονται τη νύχτα και δεδομένου ότι επιστημονικές  μελέτες δεν έχουν μέχρι στιγμής δείξει αρνητικά αποτελέσματα για τα παιδιά αυτά.

Τι διδάσκουν οι διεθνείς επιστημονικές έρευνες

Σε μια πρόσφατη απόφαση (Cass., ord. 11 luglio 2024, n. 19069), οι δικαστές του Αρείου Πάγου της Ιταλίας απέρριψαν αίτηση αναίρεσης κατά μιας απόφασης Εφετείου που έκρινε ότι ο «ίσος» χρόνος ανατροφής και η διανυκτέρευση στο σπίτι του διαζευγμένου πατέρα δεν συμβιβάζονταν με την τρυφερή ηλικία του παιδιού, το οποίο ήταν 16 μηνών κατά τον χρόνο άσκησης της προσφυγής σε πρώτο βαθμό. Στον διαζευγμένο πατέρα εξασφαλίστηκε επικοινωνία και παραλαβή του παιδιού εναλλάξ τα Σαββατοκύριακα και δύο απογεύματα μεσοβδόμαδα, επιπλέον τα καθημερινής απομακρυσμένης σύνδεσης με οπτικοακουστικά μέσα. Μετά την ηλικία των τριών ετών του παιδιού, διατάχθηκαν διανυκτερεύσεις με τον πατέρα («με μία διανυκτέρευση μεσοβδόμαδα και μία διανυκτέρευση Σαββατοκύριακο με τον πατέρα καθώς και κατά τις συνεχόμενες περιόδους των διακοπών των Χριστουγέννων και της θερινής περιόδου πέραν των δύο εναλλάξ Σαββατοκύριακων»).

Μια γρήγορη επισκόπηση της διεθνούς επιστημονικής βιβλιογραφίας, ωστόσο, μας δείχνει αντικειμενικά δεδομένα εντελώς αντίθετα με αυτό που αποφάνθηκε το Ανώτατο Δικαστήριο.

Ήδη από το 2013, μια σημαντική γαλλική επιστημονική μελέτη διαπίστωσε ότι ο κίνδυνος μόνιμης απώλειας της επικοινωνίας με έναν γονέα ήταν 1% στην περίπτωση που ο δικαστής ανέθετε κοινή την επιμέλεια ήδη από τη προσωρινή διαταγή. Ο κίνδυνος εκτινασσόταν στο 21% στην περίπτωση της «παραδοσιακής» αποκλειστικής επιμέλειας (Δύο Σαββατοκύριακα το μήνα με τον πατέρα)^1. Η γονική απώλεια κατά τα πρώτα 9 χρόνια της ζωής συσχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα χρωμοσωμικών βλαβών με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης οργανικών ασθενειών από απόσταση².

Το Συμβούλιο της Ευρώπης, ήδη πριν από εννέα χρόνια, παρατήρησε, υπό το πρίσμα επιστημονικών στοιχείων και στη συνέχεια ακροάσεων διεθνών εμπειρογνωμόνων, ότι η εμπειρία δεκαετιών της Αυστραλίας, όπου το τεκμήριο της κοινής επιμέλειας ισχύει από το 2006, είναι ευεργετική πάνω από την ηλικία των 4 ετών και χωρίς επιβλαβή αποτελέσματα μεταξύ των ηλικιών 2 και 4 ³ ετών.

Θεμελιώδης είναι μια άλλη επιστημονική έρευνα, που συντόνισε ο καθηγητής Richard Warshak και δημοσιεύθηκε το 2014 με την έγκριση 110 διεθνών ερευνητών. Επικεντρώνεται σε μια ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τη συνεπιμέλεια για παιδιά ηλικίας κάτω των τεσσάρων ετών. Αυτή η μετα-ανάλυση βασίζεται σε 13 μελέτες (Wallerstein-Kelly, 1975, McKinnon-Wallerstein, 1987, Brotsky, 1991, Maccoby, 1992, Solomon, 1999, Woodward, 2000, Pruett, 2004, Altenhof, 2008, Berger Melli, 2008, Kaspiew, 2009, Altenhofen, 2010, McIntosh, 2010, Tornello, 2013) και καταλήγει σε δύο σημαντικούς ισχυρισμούς: (α) «Δεν υπάρχουν ενδείξεις για την ανάγκη καθυστέρησης της συχνής και τακτικής συμμετοχής (συμπεριλαμβανομένης της διανυκτέρευσης) και των δύο γονέων με τα παιδιά τους»- (β) «Σε γενικές γραμμές, τα αποτελέσματα των μελετών που εξετάζονται στο παρόν έγγραφο υποστηρίζουν τα σχέδια γονικής μέριμνας που εξισορροπούν καλύτερα το χρόνο των παιδιών στα δύο σπίτια »⁴.

Σε μια μελέτη του 2016, οι William V. Fabricius και Go Woon Suh επεσήμαναν ότι η ίση γονική μέριμνα των παιδιών ηλικίας κάτω των 2 ετών έχει ως αποτέλεσμα

1. καλύτερες σχέσεις του παιδιού τόσο με τον πατέρα όσο και με τη μητέρα βραχυπρόθεσμα,
2. καλύτερες σχέσεις τόσο με τον πατέρα όσο και με τη μητέρα μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, τα οφέλη (προσαρμοσμένα για την πιθανή επίδραση μεταβλητών όπως η ηλικία των παιδιών κατά τη στιγμή του χωρισμού, το φύλο των παιδιών, ο χρόνος που είχαν στη διάθεσή τους οι πατέρες στην εφηβεία και το επίπεδο των συγκρούσεων που αξιολογήθηκαν έως και 5 χρόνια μετά τον χωρισμό) είναι εμφανή για παιδιά κάτω των δύο ετών και ακόμη και κάτω του ενός έτους. Επιπλέον, δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των ζευγαριών στα οποία η συνεπιμέλεια επιτυγχάνεται με αμοιβαία συμφωνία και εκείνων στα οποία επιβάλλεται από τον δικαστή παρά τη θέληση ενός εκ των αντιδίκων⁵.

Η δημοσίευση στο Acta Pediatrica μιας σουηδικής κυβερνητικής έρευνας έδειξε, σε δείγμα 3656 παιδιών προσχολικής ηλικίας (3-5 ετών), ότι τα παιδιά με συνεπιμέλεια παρουσίαζαν λιγότερα συμπτώματα ψυχολογικών διαταραχών από εκείνα με αποκλειστική επιμέλεια ⁶. Και μια άλλη σουηδική έρευνα έδειξε ότι δεν υπήρχε διαφορά στα επίπεδα των ορμονών του στρες μεταξύ των παιδιών σε εναλλασσόμενη διαμονή και των παιδιών σε αποκλειστική διαμονή ⁷. Επισημαίνουμε ότι στη Σουηδία μια τέτοια απόφαση θα φαινόταν αναχρονιστική: πλέον πάνω από το 40% των παιδιών ζουν ισόχρονα με τον πατέρα και τη μητέρα τους μετά τον χωρισμό των συζύγων, πολύ συχνά ακόμη και κάτω των τριών ετών, και ότι όλες οι μελέτες (οι ίδιες που στην Ιταλία δεν μπορούμε να διεξάγουμε -λόγω των νομικών προσανατολισμών – ελλείψει περιστατικών προς μελέτη) έχουν δείξει μόνο θετικά αποτελέσματα για την ευημερία των ανηλίκων.

Με δεδομένο ότι ο λόγος που επικρατεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για τα παιδιά που αντιμετωπίζονται σαν «ταχυδρόμοι δεμάτων» δεν έχει καμία επιστημονική αξία για τους διεθνείς ειδικούς (τα παιδιά των νομαδικών λαών έχουν καλύτερες παραμέτρους ψυχικής υγείας από τις δικές μας στις δυτικές κοινωνίες!), μια κοινή επιμέλεια με εναλλασσόμενη φροντίδα ανά εβδομάδα και 50% διακοπές σε κάθε περίπτωση συνεπάγεται 49 μετακινήσεις ανά έτος για το παιδί (αλλά πολύ λιγότερες αν η εναλλαγή για το παιδί περιστρέφεται γύρω από το σχολείο δηλαδή το πηγαίνει ο ένας και το παίρνει ο άλλος!), ενώ οι δύο εναλλασσόμενες εβδομάδες με έξι επαφές στα μέσα της εβδομάδας ανά μήνα που ισχύουν συνεπάγονται ως και 179 μετακινήσεις! Η κοινή επιμέλεια με 12 διανυκτερεύσεις και 50% χρόνο κατά τις διακοπές οδηγεί σε 136, ακόμα λιγότερες από την ισχύουσα νομική πρακτική.

Και μετά τα τρία χρόνια του παιδιού;

Στην υπό εξέταση απόφαση, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιταλίας  έκρινε νόμιμη την απόφαση του δικαστηρίου της ουσίας σύμφωνα με την οποία, από την ηλικία των τριών ετών, το ανήλικο τέκνο μπορεί να περνάει έξι νύχτες το μήνα με τον πατέρα. Έξι νύχτες στις τριάντα, ωστόσο, ισοδυναμούν με 20% του χρόνου έναντι 80% του χρόνου με τον επικρατέστερο γονέα.

Πρόκειται για μια ρύθμιση που διεθνώς χαρακτηρίζεται ως Physical Sole Custody’ «αποκλειστική επιμέλεια», ρύθμιση που απέχει πολύ από το ελάχιστο όριο (33% των διανυκτερεύσεων) που εγγυάται τη προστασία του παιδιού. Αυτή η ασύμμετρη κατανομή του χρόνου σχετίζεται με επιβλαβή αποτελέσματα. Με μεγαλύτερη σύγκρουση μεταξύ των γονέων, με μεγαλύτερο κίνδυνο απώλειας ενός γονέα με την πάροδο του χρόνου. Τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι οι συνέπειες στην υγεία του παιδιού με την πάροδο του χρόνου μπορεί να είναι σοβαρές (ορμονικές, χρωμοσωμικές, νεοπλασματικές βλάβες κ.λπ.)⁸. Ποιος θα αποκαταστήσει ή αποζημιώσει αυτές τις μακροχρόνιες βλάβες;

Τέλος, μια μεγάλη μελέτη που διεξήχθη υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών σε 36 βιομηχανικές χώρες και στην οποία συμμετείχαν σχεδόν 200.000 παιδιά ηλικίας 12 έως 15 ετών έδειξε με σαφή στατιστική αξιοπιστία ότι εκείνα που ζούσαν ίσο χρόνο με τις μητέρες και τους πατέρες τους μετά τον χωρισμό είχαν καλύτερο προφίλ επικοινωνίας με τους γονείς τους και υψηλότερο επίπεδο ικανοποίησης από τη ζωή τους⁹.

Συμπεράσματα

Εν τέλει, με βάση τις διεθνείς μελέτες που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα, οι οποίες αναφέρθηκαν παραπάνω, η πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου της Ιταλίας είναι επιζήμια για το δικαίωμα του ανηλίκου στην ψυχοσωματική υγεία (δικαίωμα που αναγνωρίζεται από τα άρθρα 31 και 32 του Συντάγματος της Ιταλίας) και επιβεβαιώνει την ιδέα ότι μεταξύ επιστήμης και δικαίου (στην Ιταλία, γιατί σε πολλές χώρες του εξωτερικού τα πράγματα είναι διαφορετικά) υπάρχει, δυστυχώς, ακόμη ένα τραγικό τείχος, ακολουθώντας την καρτεσιανή κληρονομιά.

Πιστεύουμε ότι, όταν παύσει ο ΑΠ να κάνει αυτά τα κακά, το παιδί αυτών των γονέων θα παύσει ν’αναφέρεαι στο απόσπασμα του κατά Λουκά Ευαγγελίου (Λουκ. 23, 33-34) : οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι….

(Λουκ. 23,33 Καὶ ὅτε ἀπῆλθον ἐπὶ τὸν τόπον τὸν καλούμενον Κρανίον, ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ τοὺς κακούργους ὃν μὲν ἐκ δεξιῶν ὃν δὲ ἐξ ἀριστερῶν.

Λουκ. 23,34 ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔλεγε· πάτερ, ἄφες αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι. διαμεριζόμενοι δὲ τὰ ἱμάτια αὐτοῦ ἔβαλον κλῆρον.

Λουκ. 23,33 Και όταν έφθασαν εις τόπον, που ελέγετο Κρανίον, εκεί εσταύρωσαν αυτόν και τους δύο κακούργους, ένα εις τα δεξιά και ένα εις τα αριστερά.

Λουκ. 23,34 Ο δε Ιησούς έλεγε· “Πατερ, συγχώρησέ τους· διότι τυφλωμένοι από την εμπάθειάν των, δεν γνωρίζουν τι κάνουν”. Και οι στρατιώται εμοιράζοντο μεταξύ τους τα ιμάτια του και έβαλλαν κλήρον, τι θα πάρη ο καθένας.)

Υ.Γ. Ας το λάβουμε επίσης υπόψη μας όταν μιλάμε για «δημογραφικό χειμώνα»: πολλοί άνδρες, μπροστά με τέτοιες αποφάσεις, δεν αισθάνονται κίνητρο να κάνουν παιδιά.

Provalo subito

1 A. Régnier-Loilier, Quand la séparation des parents s’accompagne d’une rupture du lien entre le père et l’enfant, in Population & Sociétés 2013/5 (n. 500), pp. 1-4.

2 C. Mitchell, S. McLanahan, L. Schneper, I. Garfinkel, J. Brooks-Gunn, D. Notterman, Father Loss and Child Telomere Length, in Pediatrics, 2017 Aug; 140(2): e20163245.

3 https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-EN.asp?fileid=22220.

4 R. A. Warshak, Social science and parenting plans for young children: A consensus report, in Psychology, Public Policy, and Law, 20(1), 2014, pp. 46–67 https://doi.org/10.1037/law0000005

5 W.V. Fabricius, G.W. Suh, Should infants and toddlers have frequent overnight parenting time with fathers? The policy debate and new data, in Psychology, Public Policy, and Law, 23(1), 201768–84 https://doi.org/10.1037/law0000108

6 M. Bergström, E. Fransson, H. Fabian, A. Hjern, A. Sarkadi, Preschool children living in joint physical custody arrangements show less psychological symptoms than those living mostly or only with one parent, in Acta Paediatrica, 2018 Feb;107(2):294-300.doi: 10.1111/apa.14004. Epub 2017 Sep 7.

7 E. Fransson, L. Folkesson, M. Bergström, V. Östberg, P. Lindfors, Exploring salivary cortisol and recurrent pain in mid-adolescents living in two homes, in BMC Psychology, 2014; 2(1): 46. Published online 2014 Oct 14 doi: 10.1186/s40359-014-0046-z.

8 V.C. Vezzetti, Shared parenting as a protective factor in children’s and adults’ health, in The Routledge International Handbook of Shared Parenting and Best Interest of the Child, 1st ed., ImprintRoutledge, 2021, p. 13.

9 Joint Physical Custody and Communication with Parents: A Cross-National Study of Children in 36 Western Countries January, in Journal of Comparative Family Studies, 2011, 42(6):871-890 DOI: 10.2307/41604494.

Per approfondire questo argomento leggi anche: