Να καταργηθούν τα Ασφαλιστικά Μέτρα για παιδιά

Από τα interdicta , φθάσαμε στη νομοθεσία της Δανίας

Ο θεσμός των ασφαλιστικών μέτρων υπήρξε πυλώνας της ελληνικής πολιτικής δικονομίας για σχεδόν δύο αιώνες. Από τα interdicta του ρωμαϊκού δικαίου μέχρι τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, τα ασφαλιστικά μέτρα λειτούργησαν ως προσωρινή δικαστική προστασία. Για ακίνητα, κατασχέσεις και συναφείς διαφορές.

Ωστόσο, στις υποθέσεις που αφορούν παιδιά, ο θεσμός έχει μετατραπεί σε εργαλείο καθυστέρησης και κακοποίησης. Χρειάζεται μεταρρύθμιση.

1. Πριν από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους

Η ανάγκη προσωρινής δικαστικής προστασίας προϋπήρχε:

• Στο ρωμαϊκό και βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο, όπου ο δικαστής μπορούσε να εκδώσει interdicta — προσωρινές διαταγές για τη διατήρηση μιας κατάστασης, όπως κατοχή ή δικαίωμα.
• Στο γαλλικό Code de Procédure Civile (1806), που επηρέασε καθοριστικά τη δικονομία των ευρωπαϊκών κρατών και κατ’ επέκταση την ελληνική.

2. Πρώτες ελληνικές ρυθμίσεις (19ος αιώνας)

Μετά την Ανεξαρτησία:

• Το Προσωρινό Δίκαιο της Ελλάδος και οι πρώτοι Κώδικες Πολιτικής Δικονομίας (1834, 1835, 1836) δεν περιείχαν πλήρη ρύθμιση ασφαλιστικών μέτρων.
• Προέβλεπαν όμως προσωρινές απαγορεύσεις ή αναστολές εκτέλεσης.
• Οι διατάξεις βασίζονταν σε γαλλικά και βαυαρικά πρότυπα, ιδίως στα mesures provisoires και ordonnances de référé.

3. Ο παλαιός Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας (1834–1910–1968)

• Το 1834 θεσπίστηκε ο πρώτος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, που περιείχε κάποιες διατάξεις προσωρινής προστασίας, χωρίς τον όρο «ασφαλιστικά μέτρα».
• Οι ρυθμίσεις αυτές αποτέλεσαν το έμβρυο του θεσμού, με δυνατότητα προσωρινής κατάσχεσης, απαγόρευσης εκποίησης, διορισμού μεσεγγυούχου.
• Το 1910 έγιναν σημαντικές τροποποιήσεις με σαφέστερη δικονομική μορφή. Έτσι η διαδικασία άρχισε να παίρνει τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα.

4. Ο θεσμός στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας του 1968

Ο ισχύων ΚΠολΔ (Ν. 503/1968) κωδικοποίησε και εκσυγχρόνισε το καθεστώς, καθιερώνοντας συστηματικά τον θεσμό στα άρθρα 682–738 ΚΠολΔ.

Από τότε:

• Ονομάστηκε επίσημα «Ασφαλιστικά Μέτρα».
• Ρυθμίστηκαν η αρμοδιότητα, η διαδικασία, τα προσωρινά διατάγματα, ο επείγων χαρακτήρας και η δυνατότητα ανάκλησης.
• Διακρίθηκαν σαφώς από την κύρια δίκη, που οδηγεί σε οριστική προστασία.

5. Μεταγενέστερες εξελίξεις – «Ασφαλιστικά μέσα στα ασφαλιστικά»Οι μεταρρυθμίσεις:

• Οι Ν. 2915/2001 και Ν. 3994/2011 ενίσχυσαν την ταχύτητα και τη δυνατότητα προσωρινής διαταγής.
• Οι προσωρινές διαταγές (άρθρο 691Α ΚΠολΔ, θεσπισμένες το 1990) έγιναν εργαλείο για άμεση προστασία πριν τη συζήτηση.
• Η έννοια της επείγουσας δικαστικής προστασίας συνδέθηκε στενά με το άρθρο 20 του Συντάγματος (δικαίωμα παροχής δικαστικής προστασίας).

6. Η στρεβλή εφαρμογή στις δίκες που αφορούν παιδιά

• Οι γονείς εμφανίζονται μία πρώτη φορά μπροστά στον δικαστή της προσωρινής διαταγής για πέντε λεπτά. Η ζωή του παιδιού κρίνεται «στο πόδι».
• Η διαταγή αυτή καθορίζει την καθημερινότητα του παιδιού για χρόνια, δύσκολα ανατρέψιμη. Και η καθημερινότητα και η διαταγή.
• Η δίκη των ασφαλιστικών γίνεται σε λίγους μήνες, στο ακροατήριο, με μάρτυρες και «ακρόαση» παιδιού, αλλά η (προσωρινή) απόφαση εκδίδεται μετά από έξι μήνες έως έναν χρόνο.
• Ακολουθεί σχεδόν πάντα νέα δίκη για (οριστική) απόφαση, με νέα καθυστέρηση ενός έτους σε ένα ή ενάμισυ έτος από την προσωρινή διαταγή. Και η απόφαση εκδίδεται μετά από άλλους έξι μήνες με ένα έτος. Έτσι η υπόθεση ολοκληρώνεται ύστερα από δύο έως τρία χρόνια.
• Και όλα αυτά χωρίς να μετράμε την καθυστέρηση από τις αναβολές, τις ματαιώσεις λόγω εκλογών, απεργιών, καιρικών φαινομένων κα καθώς και τη καθυστέρηση από την καθαρογραφή της απόφασης.
• Και τότε η απόφαση δεν είναι τελεσίδικη και δεν εκτελείται στα περισσότερα σημεία της γιατί μπορεί ν’ ασκηθεί έφεση και να προστεθούν άλλα δύο ή τρία έτη.

Όταν μιλάμε για παιδιά, ο χρόνος δεν είναι καταλυτικός. Η προσωρινή διαταγή διαμόρφωσε την πραγματικότητα του παιδιού και καθιστά οποιαδήποτε μεταβολή πρακτικά αδύνατη. Μέσα σε αυτό τον κόσμο μεγάλωσε το παιδί το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Έτσι, η «προσωρινότητα» γίνεται μόνιμη.

7. Η Δανία τόλμησε – εμείς τι κάνουμε;

Η Δανία πρόσφατα εισήγαγε νέα νομοθεσία. Δείτε σχετικό άρθρο.

Οι αποφάσεις εκδίδονται μέσα σε τέσσερις εβδομάδες.

Σε τέσσερις μήνες αν χρειάζεται να εκπονηθεί έκθεση υπηρεσιών.

Όλες οι έρευνες ολοκληρώνονται και η δικάσιμος ορίζεται μέσα σε 4 μήνες από τη κατάθεση της αγωγής.

8. Τι ζητάμε σήμερα

• Μία δίκη, ένας δικαστής, με απόφαση προσωρινά εκτελεστή.
• Εξαίρεση των παιδιών από τη διαδικασία των ασφαλιστικών. Ας παραμείνει αυτή για ακίνητα ή κατασχέσεις.
• Εφαρμογή ex lege του 50/50 ως προσωρινού καθεστώτος ανατροφής των παιδιών από τους δύο γονείς τους, εκτός αν εκδοθεί διαφορετική απόφαση εντός 4 εβδομάδων.
• Ολοκλήρωση ερευνών και ορισμός δικάσιμου εντός 4 μηνών από την κατάθεση αγωγής.

Οι δικαστές πρέπει να έχουν χρόνο και ηρεμία να σκύψουν πάνω από κάθε υπόθεση, αντί να επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά τις ίδιες δίκες.

Να αξιοποιήσουμε θετικά τους ίδιους πόρους — δικαστές, γραμματείς, ακροατήρια — με τρόπο παραγωγικό και δημιουργικό για παιδιά και γονείς.

Να εμπλέξουμε την επιστήμη στη δικαιοσύνη, προληπτικά. Ας κλείνουμε τις υποθέσεις πριν τους δώσουμε διαστάσεις.

Να επιτρέψουμε στους δικηγόρους και δικαστές να εργάζονται ουσιαστικά, συμβάλλοντας σε μια δίκαιη και ταχεία προστασία του παιδιού.

Τα ασφαλιστικά μέτρα δεν ήταν πάντα εκεί. Και σίγουρα δεν θεσπίστηκαν για να μεγαλώσουν παιδιά.

Καλύτερα να καταργηθουν.