Κοινή Ανατροφή στην Ευρώπη – Προοπτικές

1. Τι είναι η κοινή ανατροφή

Η «κοινή ανατροφή» (shared parenting / joint physical custody) αναφέρεται σε ρυθμίσεις σύμφωνα με τις οποίες, όταν οι γονείς δεν συμβιώνουν / συγκατοικούν, το παιδί ζει κατά σημαντικό χρόνο και με τους δύο γονείς δηλαδή εναλλάσσεται μεταξύ δύο σπιτιών, αντί να παραμένει μόνιμα με έναν γονέα.

Αυτό το νέο μοντέλο εκτός της εναλλασσόμενης διαμονής εμπεριέχει και τη συμμετοχή και των δύο γονέων στη φροντίδα, τη λήψη αποφάσεων και τη καθημερινή ζωή του παιδιού και εντάσσεται στην ευρύτερη τάση προώθησης της ισότητας του γονεϊκού ρόλου.

2. Διεθνές τοπίο – η Ευρώπη στην «πρώτη γραμμή»

Σε έρευνα 13 ευρωπαϊκών χωρών, καταγράφηκε ότι περίπου το 12,5 % των παιδιών σε χωρισμένες οικογένειες ζούσαν σε καθεστώς  ίσου χρόνου με τους δύο γονείς (equal JPC), ενώ ακόμη 8.2 % σε «ανίσιο» κοινό καθεστώς. N-IUSSP+1

Σε χώρες όπως η Σουηδία (42,5 %), η Φινλανδία (23,8 %) και το Βέλγιο (19,6 %) το μοντέλο είναι ήδη πολύ διαδεδομένο. N-IUSSP+1

Πέρα από τα ποσοστά, έρευνες δείχνουν ότι η κοινή γονική μέριμνα συνδέεται με καλύτερα ψυχικά, κοινωνικά και ακαδημαϊκά αποτελέσματα για τα παιδιά — ανεξάρτητα από το εισόδημα, την ποιότητα της σχέσης με τον γονέα ή το βαθμό εμφάνισης διαφορών ανάμεσα στους γονείς. SpringerLink+1

Παράλληλα, η ανάπτυξη σχετικής νομοθεσίας έχει επιταχυνθεί: π.χ. σε μελέτη του 2022 διαπιστώθηκε ότι νόμοι περί «equal parenting time» οδήγησαν σε αύξηση της διαμονής και με τους δίυο γονεής και τη μείωση της αντιπαράθεσης μεταξύ γονέων. ScienceDirect

3. Οφέλη και επιστημονικά δεδομένα

Η μελέτη της Linda Nielsen (2018) αναδεικνύει ότι σε 60 μελέτες τα παιδιά που ζουν σε εναλασσόμενη διαμονή είχαν καλύτερα κινητικά αποτελέσματα από αυτά που ζούσαν με μόνο έναν γονέα — σε 34 μελέτες καλύτερα αποτελέσματα, σε 14 ίσα και σε μόλις 1 χειρότερα. SAGE Journals+1

Η μελέτη της Malin Bergström στη Σουηδία έδειξε ότι παιδιά με διαμονή σε δύο σπίτια εμφάνισαν λιγότερα ψυχοσωματικά προβλήματα σε σχέση με παιδιά που έμεναν μόνο με έναν γονέα. Βικιπαίδεια

Η συνολική βιβλιογραφία συμπεραίνει ότι, υπό όρουςμ όπως η επαρκής επικοινωνία μεταξύ γονέων, γεωγραφική εγγύτητα και σταθερότητα, η κοινή γονική μέριμνα συσχετίζεται με:

• βελτιωμένη συναισθηματική ευεξία του παιδιού
• πιο ισορροπημένες σχέσεις με αμφότερους τους γονείς
• λιγότερη επιβάρυνση για τον γονέα που φροντίζει
• ισότητα γονεϊκών ρόλων

4. Προκλήσεις και «αλλά»

Ωστόσο, η κοινή ανατροφή δεν είναι πανάκεια — υπάρχουν παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο:

• υψηλό επίπεδο συγκρούσεων μεταξύ γονέων: αν η σχέση γονέων είναι εχθρική, η εναλλασσόμενη διαμονή μπορεί να δυσχεράνει το παιδί.
• απόσταση κατοικιών: μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των σπιτιών καθιστούν τις εναλλαγές δύσκολες και πιο στρεσογόνες.
• ηλικία και προσαρμοστικότητα παιδιού: σε παιδιά πολύ μικρά ή εφηβικά μπορεί να απαιτείται ειδική προσαρμογή. N-IUSSP+1
• κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες: έρευνα σε 30 ευρωπαϊκές χώρες δείχνει ότι οι κοινές διαμονές τείνουν να υλοποιούνται πρώτα σε οικογένειες υψηλότερου μορφωτικού και κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου. epc2024.eaps.nl

5. Νομικές τάσεις και σημασία για την Ελλάδα

Βέλγιο – Θεσμική προτεραιότητα στην εναλλασσόμενη διαμονή. Ο Νόμος της 18/7/2006 αναμόρφωσε το άρθρο 374 ΑΚ και προκρίνει την «ισότιμη φιλοξενία» (hébergement égalitaire) ως αφετηρία εξέτασης· ο δικαστής σταθμίζει το συμφέρον του παιδιού. Επίσημο κείμενο και συγκριτικές αναφορές CEFL. etaamb.openjustice.be+1

Γαλλία – Νομιμοποίηση της «résidence alternée». Ο Νόμος της 4/3/2002 εισήγαγε ρητά τη δυνατότητα εναλλασσόμενης διαμονής· σήμερα ρυθμίζεται στο άρθρο 373-2-9 CC. Δεν υπάρχει ποσοτική «ισότητα χρόνου» στον νόμο, αλλά ο δικαστής μπορεί να ορίσει εναλλαγή αν εξυπηρετεί το συμφέρον του παιδιού. Utrecht Law Review+2Légifrance+2

Ισπανία η «custodia compartida» χρησιμοποιείται ως νόμιμη προεπιλογή σε πολλές περιπτώσεις, με το ποσοστό να φτάνει περίπου 48,4 % το 2023.

Σουηδία – Πολύ διαδεδομένη στην πράξη Η εναλλασσόμενη διαμονή είναι ευρέως διαδεδομένη (~30% των παιδιών χωρισμένων γονέων σε εθνική μελέτη), με ισχυρή ερευνητική τεκμηρίωση για οφέλη στην ευεξία των παιδιών. Δεν υπάρχει τυπική «νόμιμη ισότητα χρόνου», αλλά ισχυρή πρακτική εφαρμογή. BioMed Central+1

Φινλανδία – Ορισμός «shared residence» ≥40% με κάθε γονέα. Ο νέος νόμος περί επιμέλειας/επικοινωνίας (αναθεωρήσεις 2019) επιτρέπει «shared residence». Στατιστικά της Στατιστικής Υπηρεσίας δείχνουν μεγάλη διάδοση (παιδιά με «δύο σπίτια»). coface-eu.org+1

Δανία – Κοινή γονική μέριμνα ως κύριος κανόνας, «shared residence» δυνατό. Ο Νόμος περί Γονικής Ευθύνης προβλέπει ως γενικό κανόνα την κοινή επιμέλεια ακόμη και μετά από χωρισμό· επιτρέπεται shared place of residence κατόπιν συμφωνίας (Sec. 18a). familieretshuset.dk+1

Γερμανία – «Wechselmodell» επιτρεπτό και χωρίς συναίνεση και των δύο. Το BGH 01.02.2017, XII ZB 601/15 έκρινε ότι μπορεί να διαταχθεί εναλλασσόμενο μοντέλο ακόμη και αν ένας γονέας διαφωνεί, εφόσον υπηρετεί το συμφέρον του παιδιού. Δεν υπάρχει νομοθετική προεικόνιση ίσου χρόνου. Bundesgerichtshof+1

Ολλανδία – Υποχρεωτικό «parenting plan» από το 2009. Από 1/3/2009 οι γονείς οφείλουν γονεϊκό σχέδιο (ouders­chapsplan) που ρυθμίζει κατοικία/φροντίδα/επικοινωνία· ο νόμος επιδιώκει «ισοδύναμη φροντίδα», χωρίς αυστηρή ποσόστωση χρόνου. De Boorder Advocaten+2Arno+2

Πορτογαλία – Επιτρέπεται «residência alternada». Με νεότερες διευκρινίσεις στο άρθρο 1906 CC, τα δικαστήρια μπορούν να ορίσουν εναλλασσόμενη διαμονή εφόσον εξυπηρετεί το συμφέρον του παιδιού, ακόμη και χωρίς πλήρη συμφωνία. Abreu Advogados+2PGD Lisboa+2

Ιταλία – «Affido condiviso» (Ν. 54/2006). Η μεταρρύθμιση του 2006 καθιερώνει τον κανόνα της κοινής επιμέλειας και της «bi-genitorialità». Η πράξη εφαρμογής ποικίλλει ανά δικαστήριο· δεν υπάρχει νομική ποσοστιαία ισότητα χρόνου. Parlamento+2Normattiva+2

Ελβετία – Κοινή γονική μέριμνα ως κανόνας από το 2014. Με την αναθεώρηση του Ελβετικού ΑΚ (άρθρα 296 επ.) η κοινή γονική μέριμνα έγινε ο κανόνας μετά τον χωρισμό· η εναλλασσόμενη επιμέλεια μπορεί να διαταχθεί βάσει συμφέροντος του παιδιού. International Society of Family Law+2Teichmann International AG+2

Αγγλία & Ουαλία (Ηνωμένο Βασίλειο) – Κατάργηση του τεκμηρίου «γονικής εμπλοκής». Στις 21–22 Οκτωβρίου 2025 η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα καταργήσει το τεκμήριο ότι η εμπλοκή και των δύο γονέων προάγει την ευημερία του παιδιού (Children Act 1989, εισήχθη το 2014). Θα αντικατασταθεί από καθαρά εξατομικευμένη κρίση ευημερίας. (Ανακοίνωση Υπ. Δικαιοσύνης & επιβεβαιώσεις από νομικούς φορείς/Τύπο.) Trethowans+3GOV.UK+3Assets Publishing Service+3

6. Τι δείχνει η σύγκριση

• Κοινή ανατροφή είναι πλέον ο κανόνας στις περισσότερες χώρες.
• Η εναλλασσόμενη/διπλή διαμονή (ουσιαστικός χρόνος και με τους δύο) είναι επιτρεπτή σχεδόν παντού. Ρητή «προτίμηση» ή «προτεραιότητα» στην εξέταση ίσου/σχεδόν ίσου χρόνου προβλέπεται πιο ξεκάθαρα σε χώρες όπως Βέλγιο (2006). etaamb.openjustice.be
• Η πρακτική διάδοση είναι υψηλή στη Σκανδιναβία και αυξάνεται στην Κεντρική Ευρώπη, ενώ η έρευνα (Σουηδία, pan-EU) τείνει να συσχετίζει την κοινή φυσική επιμέλεια με καλύτερους δείκτες ευεξίας των παιδιών—υπό προϋποθέσεις (γειτνίαση, χαμηλή σύγκρουση κ.λπ.). PMC+1
• Το Ηνωμένο Βασίλειο κινείται αντίστροφα ως προς το τεκμήριο «γονικής εμπλοκής» (όχι ως προς την κοινή επιμέλεια γενικά), βάζοντας προτεραιότητα στην ασφάλεια σε περιπτώσεις κινδύνου. GOV.UK Ως άλλη Ελλάδα, κατάφερνα να εμπλέξουν το ζήτημα στις τοππικές μικοροπολιτικές αντιπαραθέσεις.

7. Στην Ελλάδα

Ο Αστικός Κώδικας προβλέπει ότι οι γονείς που δεν συγκατοικούν ασκούν «από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα». Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού ορίζεται ως  « ουσιαστική συμμετοχή και των δύο  γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και η αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς». «Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, τεκμαίρεται στο ένα τρίτο (1/3) του συνολικού χρόνου». Και το περιεχόμενο της επιμέλειας έχει περιοριστεί εν πολλοίς στη φροντίδα.

Η έντονη πολιτική σύγκρουση που σημάδεψε την αλλαγή του Αστικού Κώδικα το 2021 περιορίζει τη νομολογία που διαμορφώθηκε έως σήμερα, τέσσερα έτη μετά. Ο Αστικός Κώδικας εφαρμόζεται σε μεγάλο μέρος αλλά χρειάζονται περισσότερα μέτρα κρατικής πολιτικής για την ολοσχερή, πλήρη, εφαρμογή του νόμου.

Η προώθηση πιο ευέλικτων ρυθμίσεων, η εκπαίδευση των γονέων και η δημιουργία υποστηρικτικού νομικού πλαισίου αποτελούν σημαντικά βήματα προς όφελος των παιδιών.

8. Πρακτικές συμβουλές για γονείς και επαγγελματίες

• Στο ξεκίνημα, οι γονείς θα πρέπει να συζητήσουν με συγκεκριμένες προτάσεις στις προσδοκίες, το χρονοδιάγραμμα και κάθε λεπτομέρεια για την ανατροφή του παδιιού. Πριν τη διαμεσολάβηση ή το δικαστήριο. Και οι προτάσεις τους αυτές να καταγράφονται και να συνεκτιμώνται αν δεν καταλήξουν σε συμφωνία.
• Η συν-γονεϊκότητα (co-parenting) κτίζεται μέρα με τη μέρα. Από της ενέργειες του κάθε γονέα. Από τα email που στέλνει, από τα θέματα που βάζει στο τραπέζι. Και η συνεργασία καθενός που επίσης συνεκτιμάται.
• Με την απειλή της υποχρεωτικά εξίσου εναλλασσόμενης κατοικίας από το Δικαστήριο αποτρέπεται η υψηλή σύγκρουση των γονέων, η γονική αποξένωση και έτσι οι γονείς οδηγούνται σε συμφωνίες.
• Οι επαγγελματίες (δικηγόροι, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι), στο όνομα των διεθνών επιστημονικών δεδομένων, οφείλουν να προωθούντην  50/50 εναλλασσόμενη διαμονή όταν οι προϋποθέσεις το επιτρέπουν.

9. Καλύτερη οργάνωση της δικαιοσύνης

• Οι υπάρχουσες κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες (κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, παιδοψυχίατροι) να τεθούν στη διάθεση της δικαιοσύνης. Να πάψουν να ανταγωνίζονται τη δικαιοσύνη έξω από τα δικαστήρια, να μπουν μέσα σε αυτά.
• Τα ασφαλιστικά μέτρα για παιδιά να καταργηθούν.